کاربرد های فناوری اطلاعات (IT) در پزشکی

رشــد روزافزون صــنایع ارتباطی ، مخابراتی و انفورماتیکی ، هر روز دنیا را با انقلابی جـدید مـواجه می کند . انقلاب فن آوری اطلاعات و ارتباطات در کلیه بخش های اقتصادی ، اجتماعی ، سیاسی و امنیتی کشورها تاثیراتی قابل توجه بر جای گذاشته است . با توسعه این فن آوری در بخش پزشکی ، به دنبال تحول عظیمی در نظام ارائه خدمات بهداشتی و درمانی می باشیم و یکی از مهمترین حوزه های کـاربرد فن آوری اطلاعـات ، حوزة بهداشـت و درمانی می باشد .فن آوری اطلاعات از روش های متعددی می تواند به این حوزه کمک نماید . شــبکه های اطـلاع رسانی بهداشـت ، شبکه های پزشکی از راه دور ، شــبکه های همکـاری علمی پزشکی ، تجهیزات هوشمند پزشــکیار و پرونده الکترونیکی بیمار نمونه هـــــایی از کاربرد فن آوری اطلاعات در بهداشـت و درمان هســتند . در حوزه بهداشـت و درمان شـــرایط به گونه ای اســت که پزشـکان بیشــتر تمایل دارند در شـــهرهای بزرگ زندگی نمایند در حالی که مناطق محروم نیاز بیشـــتری به آنها دارند ، همچنین پراکندگی اطلاعات بیماران و عدم دســترسی به ســـوابق آنها و ضـعف در همکاری بین پزشکان متخصـص و عمومی نمونه هایی از مشــکلات سیســتم بهداشت و درمان کشــور هســــتند که از طریق توســـعه فن آوری اطلاعات در این بخش قابل حل هستند .
کاربرد فن آروی اطلاعات در پزشکی
دنیای جدید متحول کننده مفاهیم گذشته و زاینده مفاهیم جدیدی می باشد که در آینده ای نزدیک شکل واقعی به خود خواهد گرفت . آشنایی و به کارگیری این مباحث ، جایگاه کشورها را در صحنه رقابت های سیاستی و اقتصادی بهبود خواهد بخشید و از آنجا که تامین سلامت اجتماع و برنامه ریزی برای بهداشت بر عهده حکومت ها است ، کشورها با به کارگیری ابزارهای جدید و آشنایی با مفاهیم جدید این حوزه زمینه ای جهت کاهش هزینه ها و افزایش کیفی و کمی ارائه خدمات ، فراهم می آورند . در عصر حاضر سیستم های اطلاعاتی و ارتباطی عرصه ای برای ارائه خدمات درمانی و بهداشتی فراهم آورده اند که دیگر ارائه این خدمات نیازمند محدود شدن در مکان های خاص و ثابتی نیست ، همانگونه که در آینده ای نزدیک توسعه ابزارهای ارتباطی امکان ارائه خدمات درمانی اولیه راحتی در محل زندگی افراد هم فراهم خواهد آورد که این موضوع زمینه ساز مفهوم جدیدی چون مراقبت خانگی خواهد شد .

صنعت انفورماتیک و لزوم توسعه آن
انفورماتیک پزشکی را حوزه کاربردی فن آوری اطلاعات و ارتباطات در پزشکی می توان تعریف کرد ، و به تولید و خدمات فن آوری اطلاعات در حوزه خدمات بهداشتی و درمانی صنعت انفورماتیک پزشکی اطلاق می شود . جهت توسعه این صنعت در داخل کشور نیازمند برنامه ریزی بر اساس فرصت ها و تهدید های سر راه و نقاط قوت وضعف خود هستیم . گروهی از موانع عمده و مشهودی که در سر راه توسعه به حساب می آیند ، اثر پذیر از عواملی هستند که مربوط به فضای بیرون از کشور بوده و مدیریت آنها کارآسانی نیست. تعدادی از این موانع و چالش ها را در زیر بیان می کنیم :
1- سرمایه گذاری وسیع کشورهای پیشرفته و رقابت شدید بین آنها باعث کاهش عمر فن آوری در این عرصه شده و رقابت را سنگین تر کرده است .

2- به دلیل درخواســت بـازار داخـلی با استفاده از پیشرفته ترین محصولات دنیا در ارائه خدمات درمانی ، ارائه محصولات در این عرصه نیازمند تولید محصولاتی در سطح استانداردهای جهانی است .
علاوه بر موارد فوق صــنعت انفورماتیک بصورت عام دارای ویژگی هایی است که کشــورهای دنیا را ترغیب به سرمایه گذاری در این بخش کرده است . صنعت انفورماتیک پزشـکی شـامل سه بخش نرم افزار و ســـخت افزار و خدمات درحوزه پزشـکی است . دراین میان قسمت نرم افزار جایگاه ویژه ای جهت سرمایه گذاری دارد . همچنین حوزه هایی از انفورماتیک پزشکی چون کاربرد هوش مصنوعی در پزشکی ، خدمات پزشکی از راه دور به دلیل در مرحله تحقیق بودن، زمینه خوبی برای برنامه ریزی و سرمایه گذاری در ارائه محصول در آن بخش خواهند بود .
زیر ساخت ها
با توجــه به نقش دولت ها در راســتای توســعه دو بخش کاربردی و تولید در حوزه انفورماتیک موظف به ایجاد موارد زیر بنایی هسـتند. بنابراین شناخت جامع از زیر ساخت های این بخش در بدو برنامه ریزی به شکل حیاتی لازم و ضروری می باشد .

1- زیرساخت امنیتی :
پوشـــیدگی‌و‌حفاظــت‌از اطلاعات دیجیتالی کــه مانع سوء استفاده و تجاوز به حریم شــخصی افراد می شود ، زیربنای توسعه کاربری انفورماتیک پزشــکی می باشد . مجموعه مواردی که باید مورد توجه قرار گیرد عبارتند از : تجهیزات امنیت شبکه ها ، سیستم عامل امن ، امضای الکترونیک ، مرکز تعیین هویت و ...

2- زیرساخت تجاری :
ضعف و نبود سیســتم مناسب برای تعامل مالی در تبادلات تحت شبکه مانع استقبال عمومی برای ارائه خدمات از طریق شبکه خواهد بود . بنابراین از دیگر موارد زیر بنایی توســـعه کاربردی و به دنبال آن رشـــد صـــنعت انفورماتیک پزشــــکی زیر ســاخت تجاری می باشــد . از جمله : بانکداری الکترونیک ، پول الکترونیک و ...
3- زیرساخت حقوقی :
قوانین و مقررات مربوط به فعالیت در عصــر اطلاعات از ملزومات توســـعه انفورماتیک پزشــکی در کشور هستند . چرا که بدون قوانین شفاف ، روشن و تعیین کننده عملاً هرج و مرج مانع توسعه خواهد بود . به عنوان مثال : دادگاه شبکه ، قوانین فضای سایبر و ...

4- زیرساخت اجتماعی و فرهنگی :
نیروی انسانی مخاطب اصلی فن آوری اطلاعات است و چنانچه طبق عادت در برابر تغییرات حاصل از توسعه مقاومت کند ، نمی توان به نتایج مطلوب دست یافت . بنابراین آموزش و فرهنگ سازی برای ارتقاء علمی و فکری افراد جامعه از ضروریات مستمر توسعه فن آوری اطلاعات می باشد . آگاهی و افزایش مهارت متخصصان حوزه پزشکی و در مقابل افزایش آگاهی و ایجاد پذیرش اجتماعی جهت بهره وری از خدمات ارائه شده در سطح ملی و منطقه ای ضرورتی انکارناپذیر است .

5- زیرساخت فنی :
تجهیزات پزشکی در کنار ابزارهای ارتباطی و اطلاعاتی این عصر زیرساخت فنی انفورماتیک پزشکی را تامین خواهد کرد . پیدایش ابزارهای الکترونیکی با قابلیت ثبت اطلاعات اشخاص از بدو تولد تا هنگام مرگ ، بستری برای استفاده از ابزارهای توانمند پردازشی و هوشمند را فراهم خواهد آورد تا کارهای روزمره با ماهیت غیرخلاقانه بر عهده این ابزارها گذاشته شود .
از جمله این ابزارها می توان به فن آوری مشاوره پزشک که به عنوان کمک پزشک در تشخیص و درمان شناخته می شــود، اشاره کرد .
گروه دیگر از این ابزارها ، پایگاه داده ای قدرتمندی هستند که جایگاه بسیار قابل توجهی در بالا بردن سرعت ارائه خدمـات و کاهش هزینه ها خواهند داشت ، از جمله این فن آوری ها پایگاه داده های قوی اطلاعات پزشکی است . که می توان در بخش های زیر از آنها بهره گرفت :

5-1- سیستم های اطلاعات مدیریتی بیمارستانی :
این سیســتم ها نوعی از سیســتم های اطلاعات مدیریت ( MIS ) هستند که اطلاعاتی از قبیل اطلاعات اداری و مالـی برای مدیریت منابع مالی و اطلاعــات مربوط به نظـام های بازپرداخت و ســایر مســـائل اداری را در بر می گیرد .

5-2- سیستم های اطلاعات بالینی و مراقبت پزشکی :
این سیستم ها دارای پایگاه داده هایی هستند که انواع اطلاعات بیمار به صورت چند رسانه ای شامل موارد مختلفی از جمله پارامترهای حیاتی اشخاص ( EMG ، ECG ، EEG ) تصاویر پزشکی ( CT ، MRT ) ، اصـوات پزشکی می باشد و سیســتم توانایی جمع آوری و ثبت ، جستجو و بازیابی این اطلاعات را فراهم می کند و به این وسیله قدرت تشخیص و درمان پزشـک را با وجـود ابزارهای قدرتمــند پردازش و بهــبود می بخشند .


5-3- سیستم های اطلاعاتی بهداشتی :
ویژگی هــای اصـلی این سیســتم ها وسـعت آنها در جمع آوری ، ثبت و بازیابی اطلاعـات خواهــد بود که زمینه ای برای نظارت بر سلامت اجتماع و پاسخگویی به موقع و مناسب به عوامل طبیعی و غیر طبیعی مختل کننده سلامت اجتماع را فراهم خواهد آورد .

5-4- واقعیت مجازی :
بحث اساسی و جدید دیگری که در فرایند اطلاعاتی شدن جوامع بشری جایگاه دارد مفهوم واقعیت مجازی است . این بحث کلیه مفاهیم مادی اطراف ما را در بر می گیرد و قابلیت آن را دارد که قسمت زیادی از تعاملات دنیای مادی را شبیه سازی کند . واقعیت مجازی در پزشکی هم کابردهای گسترده ای دارد به طور مثال شبیه سازی آناتومی و فیزیولوژی بدن انسان به عنوان یک نمونه آزمایشگاهی ،قابلیت انجام هر گونه آزمایشات و تحقیقات پزشکی را فراهم خواهد ساخت . شبیه سازی انواع آزمایشگاهها و محیط های آموزشی و تمرینی ، زمینه ای برای رشد سریع دانش فراهم خواهد آورد تا در دنیای آینده کارگران هم کارهای دانش محور انجام دهند .

5-5 - دوراپزشکی :
در عصـــر اطلاعات توزیع نیروهای متخصــص و امکانات و ارائه خدمات از تمامی نقاط دنیا نیازمند صــرف هزینه زیادی نخواهد بود و بعد مکــان هم اهمیت خود را تا حدودی زیادی از دســت خواهد داد . در این عصــر حوزه جدیدی چون دوراپزشکی‌مفهوم پیدا خواهد کرد که عرصــه مراقبت پزشــکی جهانی خواهد شــد و ارائه خدمات باید به اســتانداردهای پزشـکی نزدیک شـــود . در غیر این صـــورت جایگاه ارائه خدمات دچار مشکلاتی خواهد شد. در زیر مجموعه مبحـث دورا پزشـکی می توان مشـاوره از راه دور ، جراحی از راه دور ، عکس برداری از راه دور و دیگر خدمات از راه دور را ارائه داد . امیدواریم با شناخت صحیح عصــــر اطلاعات پایه گذار تلاشی جهت پاســـخگویی به مشـــکلات نظام خدمات بهداشــتی و درمانی کشــور از طریق فن آوری اطلاعات بوده و از طرف دیگر زمینه ســـــاز ارائه خدمات و عرضـــه محصولات بهداشـــتی در عرصه جهانی باشیم .


6- زیرساخت استانداردسازی
با پیچیدگی و گسترش سـاختار ارائه خدمات درمانی نیاز روز افزون به توسـعه سیستم های خودکار گردش اطلاعات و ایجاد ارتباطات داخل و بین ســازمانی افزایش می یابد . ایجاد ارتباطات کارآمد در بســتر هماهنگی‌و اســتاندارد سازی امکان پذیر است و توســعه در بخش اســتاندارد ســازی ضـروری خواهد بود .
اســتانداردهازیربنای مؤثری در جهت رقابت در ســطوح بالاتر رافراهم می کنند و اگر بین تولیدکنندگان و مصــرف کنندگــان نسبت به اســتانداردها توافق مشــترکی حاصــل شـــود در فرایند انتشــار فن آوری تســریع صـــورت می گیرد . همچنین اســتانداردســازی در تســـهیل و تأمین بودجه تحقیقات و نوآوری نقش کلیدی دارد و به دلیل ایجاد شفاف ســـازی، فضای سرمایه گذاری را فراهم می کند که به نوعی زمینه تأمین نیاز مالی را فراهم نموده و از طرف دیگر برای مشارکت بخش های سرمایه گذار تســهیل قائل شده و به دنبال آن زیربنای تامین مالی توســـعه صـــنعت انفورمـاتیک پزشــکی را فراهـــم می نماید . بســیاری از این اســتانداردها در دنیا شــناخته شــده و گسترش یافته اند که در نتیجه نیاز به تدوین این اســتانداردها نخواهیم داشت و تنها درک میزان اهمیت آنها و ســرمایه گذاری در تهیه و ارائه آنها در قالب قوانین نظارتی بر بخش‌های تولید این محصــــولات زمینه کــارآمـدی آنها را فراهــــم می آورد . همانطور که بررسی گردید وظایف دولت‌ها در توسعه این بخش از فن آوری تلاش در جهت ایجاد زیر ساخت های ملی است .
دولت ها در ایجاد این زیر ساخت ها دارای نقش های متفاوتی می باشند نقش های عمده ای که دولت ها در زمینه توســعه تولید و خدمات فن آوری اطلاعات انجام می دهند شامل مواردی چون تصدی گری ، قابلگی ، پرورشگری و تولی گری است . 

منبع : www.topforum.ir